What's in a fairytale?! De Rattenvanger | Toneelgroep Oostpool | Bas de Brouwer

Van wie is de toekomst?

Dramaturg Daphne Richter sprak met regisseur Sarah Moeremans en actrice Sylvia Poorta tijdens het repetitieproces van De Rattenvanger. Een gesprek over de langgekoesterde wens om samen te werken, kinderen van nu, de toekomst en ironie. 

Waarom heb je Sylvia gevraagd voor de rol van de rattenvanger?

Sarah Voor het werk dat ik met Joachim [Robbrecht, de schrijver] maak zijn bepaalde eigenschappen noodzakelijk. Zoals een grote taalgevoeligheid. Elk woord staat er met een reden. Ik werk met spelers waarbij ik ervan uit kan gaan dat ze alles kunnen spelen en die overal mee uit de voeten kunnen. Ik ben geïnteresseerd in hoe ze iets aanpakken. Welke oplossingen, antwoorden, perspectieven of aanvliegroutes een acteur met het materiaal bereikt. Sylvia is heel zorgvuldig met taal en ze brengt iets gesofisticeerds en bijna aristocratisch ook nog gratis mee. Ik wou graag een vrouw met klasse. Iemand waarbij je niet automatisch aan een rattenvanger denkt.

Waarom sprak de rol van de rattenvanger je aan?

Sylvia Ik wilde graag eens met Sarah in het repetitielokaal belanden. Toen ik nog bij het Ro Theater werkte hoopte ik dat zij de nieuwe artistiek leider zou worden.

In het oorspronkelijke sprookje is de rattenvanger een ambivalente figuur die soms met de duivel wordt geassocieerd. Je speelde in ‘95 een memorabele rol als Mephisto in Faust. Is er een vergelijking te maken tussen deze rollen?

Sylvia Voor De Rattenvanger ben ik bij dezelfde pruikenmaker geweest. Maar daar houdt de vergelijking wel op. Voor deze rol probeer ik het gedachtegoed van de flowerpowergeneratie te pakken te krijgen. Een wereld van vrijheid, zonder autoriteit en hiërarchie. Dat staat ver van mij af. Aan de andere kant, in de versie van Gustav Ernst die we toen speelden vrat Faust zijn eigen kind op. In de vraag hoe ouders met hun kinderen – en dus met de toekomst omgaan – zit wel een parallel met deze voorstelling.

Geloven jullie in tijdgeest? En zo ja, waarom dient het verhaal van De Rattenvanger zich juist nu aan?

Sarah Ja, ik zie wel gelijktijdigheden. Het meest in het oog springend zijn de klimaatspijbelaars zoals Greta Thunberg. Maar ook opvoedkundige mantra’s waar inmiddels vragen bij gesteld kunnen worden, zoals: een onbezorgde jeugd is wat ieder voor zijn kind wil. Er is sprake van een soort argwaan naar de toekomst. Dat onze kinderen het niet per definitie beter zullen hebben. En wat betekent beter, een kapitalistisch groeimodel? Van wie is de toekomst, en wie gaat erover? Degene met de meeste ervaring of degene die het langst in die toekomst moet leven? Dat deze vragen nu oppoppen, dát is de huidige tijdgeest.

Sylvia Als we het over tijdgeest hebben, denk ik aan de groeiende notie dat we voor een fundamentele verandering staan. Daarvoor staan de ratten in onze voorstelling. Op een gegeven moment is de aarde als markt te klein en kunnen we alleen nog naar de maan exporteren. Het groeimodel houdt gewoon op. Dat kinderen op de één of andere manier proberen te vatten wat dat voor hun betekent en dat ze aan de bel trekken, is geweldig. Maar we kunnen het niet aan hen overlaten, ze hebben ook levenservaring nodig. We moeten die omslag met elkaar gaan maken.

Sarah Ik was 6 jaar toen de kernramp bij Tsjernobyl plaatsvond. Toen mocht ik een tijdje niet in de zandbak spelen en geen ongewassen spinazie eten. Dat leek een incident, een nachtmerriemomentje. Het had nog niet de apocalyptische proporties waarin de gebeurtenissen zich nu gaan clusteren. Het is een grote donderwolk en dat is een ander verhaal om in op te groeien.

Sylvia Ik was een dromerig kind. Ik herinner me dat ik een spreekbeurt heb gehouden over de olieramp bij La Coruña. Maar de omvang van die ramp of de vraag hoe zich dat in de toekomst verder zou gaan ontwikkelen, daar was ik niet mee bezig.

Sarah Toen mijn ouders overwogen om zonnepanelen te nemen maakten ze de afweging: halen we dat er in ons leven nog uit. Maar het gaat erom het leven hierna nog mogelijk te laten zijn. Over je eigen dood heen regeren, dat vraagt om een mentaliteitswijziging. Conservatisme is meer ingebakken dan de zin voor verandering.

In hoeverre kan het theater daarin een functie hebben?

Sarah Ik zie theater als een collectieve denkexercitie. Daarom heet het ook een voor-stelling. In Lysistrata van Aristophanes zeggen de vrouwen: ‘Zolang de oorlog niet stopt, hebben we geen seks meer met jullie.’ Ook in De Rattenvanger hebben de kinderen een chantagemiddel. In het theater kun je mensen macht of mogelijkheden toekennen die ze daarbuiten niet hebben. Soms is voor een mentaliteitsswitch een provocatie nodig.

Sylvia, je had het net over het gedachtegoed van de flowerpowergeneratie. Kunnen we daar wat dit betreft nog inspiratie uit putten?

Sylvia Jazeker. Ik ben zelf iets jonger maar heb wel naar hen gekeken. Naar de generatie die de overtuiging had dat ze de wereld konden veranderen. Dat gaf een enorme energie en kracht.

Sarah Het gebrek aan cynisme is ook inspirerend. Zoals we het sprookje van De Rattenvanger upcyclen, kan dat ook met gedachtegoed. ‘Make love not war’ kan misschien niet meer ge-copy-paste worden. Maar een bepaalde verkozen naïviteit kan nuttig zijn. Het geloof en het hopen vind ik niet alleen maar bullshit.

En hoe moet het met de ironie? Kan dat nog?

Sarah Joachim maakt van dat stijlmiddel in zijn teksten zeker gebruik. Ik denk dat dosering belangrijk is. Niet elk knelpunt met ironie oplossen. Dan wordt het een soort escapisme. Maar we moeten het niet willen verbannen. Het is een publieke oefening in grenzen.

Sylvia Ik herinner me dat je in de repetitie zei: ‘Ik wil niet in de ironie blijven hangen. Satire is meer de kleur die we zoeken.’ Dat heeft meer in zich, het is ook een voorstel.

Sarah Op een gegeven moment gaat het zelfvertrouwen van de drie vaders in ons stuk wankelen. Ze gaan dan elkaar de schuld geven. Dat wordt een tamelijk ironische situatie, maar dat waren ze niet van plan. Ook de rattenvanger doet uitspraken die ze waarschijnlijk niet zou doen als ze niet zo in de hoek wordt gedreven. Ik denk ook dat er een groot verschil ligt tussen ironie en sarcasme. In sarcasme zit iets destructiefs, in ironie levenslust.

Sylvia Persoonlijk heb ik ironie ècht moeten leren verstaan. Het is wat het is, zo werken mijn hersenen. Bijna een beetje autistisch. Eigenlijk is het dus heel grappig dat je mij hebt gevraagd.

Terug